దుష్కరం నిష్ప్రతిద్వంద్వం | దుష్కరమైన ఎవరూ చేయలేని పనిని చేయగోరి,
చికీర్షన్ కర్మ వానరః | | తన మెడను, శిరస్సును నిటారుగా నిలిపి,
సముదగ్రశిరోగ్రీవో | వృషభరాజులా ప్రకాశించాడు.
గవాంపతి రివాబభౌ || 2 ||
అథ వైడూర్యవర్ణేషు | వైడూర్యపు* రంగు కలిగి,
శాద్వలేషు మహాబలః | | చల్లగా ఉన్నపచ్చికభూములందు
ధీరస్సలిలకల్పేషు | అటూ ఇటూ సుఖంగా సంచరించాడు.
విచచార యథాసుఖమ్ || 3 ||
ద్విజా న్విత్రాసయన్ ధీమా | ఆ ధీమంతుడు* మహాసింహంలా
నురసా పాదపాన్ హరన్ | | తిరుగుతూంటే ఆయన వక్షస్థలం తాకిడికి అక్కడి
మృగాంశ్చ సుబహూన్నిఘ్నన్ | వృక్షాలు కూలిపోయాయి. పక్షులు భయపడ్డాయి.
ప్రవృద్ధ ఇవ కేసరీ || 4 || | ఎన్నోమృగాలు అసువులు కోల్పోయాయి.*
నీలలోహితమాంజిష్ఠ | నీలం,ఎఱుపు, పసుపు, ఆకుపచ్చ, తెలుపు, నలుపు మొదలైన
పత్రవర్ణైస్సితాసితైః | | చిత్ర విచిత్ర వర్ణాలు కల ధాతువు*లతోనూ,
స్వభావవిహితైశ్చిత్రైః
ధాతుభిస్సమలంకృతమ్ || 5 ||
కామరూపిభిరావిష్ట | కామరూపులైన (కోరినరూపాన్ని ధరించగల)
మభీక్ష్ణం సపరిచ్ఛదైః | | యక్ష* కిన్నర* గంధర్వ* పన్నగా*లతోనూ,
యక్షకిన్నరగంధర్వైః
దేవకల్పైశ్చ పన్నగైః || 6 ||
స తస్య గిరివర్యస్య | అసంఖ్యాకములైన ఏనుగులతోనూ
తలే నాగవరాయుతే | | కూడుకొన్న ఆ మహేంద్రపర్వత తలము (క్రింది భాగం) నందుండి,
తిష్ఠన్ కపివరస్తత్ర | కొలనులోని ఏనుగులా భాసించాడు.
హ్రదే నాగ ఇవాబభౌ || 7 ||
స సూర్యాయ మహేంద్రాయ | సూర్యు*నకు, ఇంద్రు*నకు, పవను*నకు, బ్రహ్మ*కు,
పవనాయ స్వయంభువే | | ఇతర భూతా*లకు నమస్కరించాడు.
భూతేభ్యశ్చాంజలిం కృత్వా
చకార గమనే మతిమ్ || 8 ||
అంజలిం ప్రాఙ్ము(ఖః)ఖం కృత్వా | తూర్పుకు తిరిగి,
పవనాయాత్మయోనయే | | తన తండ్రి వాయువునకు నమస్కరించి*,
తతో హి వవృధే గంతుం | ఆ దక్షిణుడు (నేర్పరి) దక్షిణదిశగా వెళ్లదలచి,
దక్షిణో దక్షిణాం దిశమ్ || 9 || | దేహాన్ని పెంచాడు.
ప్లవంగప్రవరై ర్దృష్టః | సముద్రాన్ని దాట కృతనిశ్చయుడై,
ప్లవనే కృతనిశ్చయః | | రామాభ్యుదయం కోసం
వవృధే రామవృద్ధ్యర్థం | పర్వదినాల్లో* సముద్రంలా పెరిగాడు.
సముద్ర ఇవ పర్వసు || 10 ||
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
* వైడూర్యం - నవరత్నాల్లో ఒకటి.
విడూరదేశమందు పుట్టిన రత్నం.
దీన్నే పిల్లికన్రతనం అంటారు.
ముత్యం, పద్మరాగం, వజ్రం, ప్రవాళం, మరకతం,
నీలం, గోమేధికం, పుష్యరాగం, వైడూర్యం. ఇవి నవరత్నాలు.
* ధీమంతుడు - ధీ అంటే బుద్ధి. బుద్ధి కలవాడు అని అర్థం.
బుద్ధి మూడురకాలు. స్మృతి, మతి, ప్రజ్ఞ.
స్మృతి అంటే జరిగిన విషయాలను గుర్తుకు తెచ్చుకోగలిగిన శక్తి.
మతి అంటే జరుగుతున్న విషయాలను ఆకళింపు చేసుకోగలిగిన శక్తి.
ప్రజ్ఞ అంటే రాబోయే విషయాలను ముందుగానే గ్రహించగలిగిన శక్తి.
ఈ మూడు శక్తులూ కలిగినవానినే బుద్ధిమంతుడనాలి.
హనుమంతుడటువంటివాడు.
* ఇక్కడ అనుమానం రావచ్చు. అనవసరంగా ఆయనవల్ల చెట్లకు, పక్షులకు
జంతువులకు ప్రమాదం ఎందుకు ఏర్పడిందని.?
కాదు. అవి కీడు కలిగించే చెట్లును, పక్షులును, జంతువులును.
తనవారంతా తాను వచ్చేవరకు అక్కడే మకాం ఉండి, ఎదురు చూస్తూంటారు.
వారి రక్షణకోసం కీడుగల్గించే వాటిని తొలగించాడనుకోవచ్చు.
హనుమ బుద్ధిమంతుడు కాన ఆ పని చేశాడు.
* ధాతువులు - పూర్వపు కావ్యాలు చదివేవారికి పర్వతవర్ణనల్లో ఈ శబ్దం పరిచితమే.
ధాతువంటే మణిశిల. అంటే పైన చెప్పుకొన్న రకరకాల రంగులు కలిగిన రాళ్లే ధాతువులు.
* యక్షులు - పూజింపబడేవారు అని వ్యుత్పత్తి.
ఒక దేవజాతి.
కుబేరాదులు యక్షులు.
కుబేరుడు యక్షులకు రాజు.
* కిన్నరులు - (కింనరులు) ఒక దేవజాతి.
వీరి మొహం గుఱ్ఱపుమొహం. మానవశరీరం.
పాపం చూడ్డానికి ఏవగించుకోనేటట్లుంటారు.
* గంధర్వులు - ఒక దేవజాతి.
సువాసనను పొందువారు అని వ్యుత్పత్తి.
వీరున్న తావున మంచి తావి ఉంటుంది.
* పన్నగాలు - పాములు.
పాదాలచేత పోనివి. పడినట్టుగా పోయేవి.
అనే అర్థాల్లో పన్నగం అనే శబ్దం ఏర్పడింది.
* సూర్యుడు - ప్రాణులను వారి వారి వ్యాపారములందు ప్రేరేపించువాడు. అని వ్యుత్పత్తి.
ఆంజనేయునకు గురువు.
అదితి కశ్యపుల కుమారుడు.
గ్రహాలకు రాజు.
దినకరుడు.
సూర్యుని భార్య సంజ్ఞ.
* ఇంద్రుడు - అంటే పరమైశ్వర్యయుక్తుడు అని.
దేవతలకు రాజు.
తూర్పుదిక్కుకు అధిపతి.
ఇతడును అదితి కుమారుడే.
శచీదేవి ఈయన భార్య.
ఇంద్ర శబ్దం ఒక పదవి అని అంటారు. ఇంద్రులు మారుతూంటారు.
* పవనుడు - పవిత్రము చేయువాడు అని వ్యుత్పత్తి. వాయుదేవుడు.
అష్టదిక్పాలురలో నొకడు.
వాయువ్యదిక్కునకు అధిపతి. ఆంజనేయుని జన్మకారకుడు.
కశ్యపప్రజాపతికి దాయాది అని కాశీఖండంలో పేర్కొనబడింది.
* బ్రహ్మ - నారాయణుని నాభికమలాన జనించినవాడు. సృష్టికర్త. ఈయనకు మొదట ఐదు శిరస్సులు.
శివుడు ఒక శిరస్సును ఖండించి, చతుర్ముఖుని చేశాడు. సరస్వతి ఈయన భార్య.
ఇంద్రత్వం వలెనే బ్రహ్మత్వం కూడా ఒక పదవి. బ్రహ్మలు మారుతూంటారు.
* భూతాలు - పంచభూతాలని దేవతలని అర్థం.
పంచభూతాలు ఐదు. ఆకాశం, వాయువు, అగ్ని, నీరు, భూమి
* వాయువునకు మరల నమస్కారం ఎందుకంటే మొదటిది వాయుదేవునిగా భావించి చేసినది.
ఇపుడిది తండ్రిగా తలచి ఒనరించినది.
* పర్వదినాలు - తిథుల్లో 8,11,14,15, తిథులు పర్వదినాలు.
అనగా అష్టమి, ఏకాదశి, చతుర్దశి, పౌర్ణిమ, అమావాస్యలు.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
చరితం రఘునాథస్య శతకోటి ప్రవిస్తరం |
ఏకైక మక్షరం పుంసాం మహాపాతక నాశనం || 1 ||
శుభం భూయాత్
