శృంగారదమయంతీనైషధసమాలాపము

 అపుడు దమయంతి,

"(పరి) హసించి ఊరుకుంటే కొంటెతనం. కాదు కాదనడం నింద. మాఱు మాట్లాడకపోవడం తిరస్కారం. కాబట్టి ప్రత్యుత్తరం ఇస్తున్నాను.

.......నఖిలలోకాధీశుఁ డమరేంద్రుఁ డెక్కడ 

నేనెక్కడ వరాటి నెన్ని చూడ 

నలపతివ్రత యైన యేఁ దలఁప నొరునిఁ 

దివిరి నిందించియేఁ బ్రస్తుతించి యేని 

నలినబిససూత్రమును బురంధ్రుల తలంపు 

సమము త్రెయ్యును లవ చాపలముననైన.

ఆడులేడి ఏనుగుకూ, ఇత్తడి సొమ్ము ధనవంతునకూ తగనట్లు, ముదుకబట్టలాంటి నేను ఇంద్రునకు తగను. అతడెక్కడ? నేనెక్కడ? 

నలుడు పతి అని వ్రతం పూనాను. (నన్ను) నిందించినా, ప్రస్తుతించినా (లేదా తెగడి కానీ పొగడి కానీ) పరుని తలపను. తామరతూటిదారమూ, కుటుంబినుల తలపూ ఒకటే. కొంచెపు చాపలం చేతనే త్రెగిపోతుంది..

బహురత్నభూషణాలతో విభూషితులయ్యే రాచవారికి ఒకప్పటికైనా ఇత్తడి కడియం ఇష్టం కానట్టు ఎల్ల అచ్చరపడతుల విటకాడు మనుష్యస్త్రీని వేడుకచేయతగునా?

నా ప్రతిజ్ఞ తత్పరత విను. నలుని పెండ్లాడతాను. ఆయన అంగీకరించకపోతే ఆయనకు (ఏదో ఒక మరణప్రయత్నం ద్వారా) ప్రాణాలిస్తాను." అని తీక్ష్ణంగా అన్నది.

కోకిలవంటి ఆమె కంఠధ్వనిని ఇంకా వినాలనే కోరికతో నలుడిలా అన్నాడు.

"నిరుపేద ఇంటికి నిధి రానే రాదు. ఒకవేళ వచ్చినా తన అభాగ్యతవల్ల తలుపు వేసుకొంటాడు కానీ లోపలకు రానివ్వడు.

ఇనుము రససంబంధంవల్ల స్వర్ణంగా మారినట్లు ఇంద్రసంబంధంచేత వచ్చే దేవత్వాన్ని ఎందుకు ఒద్దంటావ్?

నీవు ఏవిధంగా దేహత్యాగం చేసినా (ఉరి/జలం/అగ్ని) ఘట్టకుటికాప్రభాతన్యాయంలా మళ్లీ వారిలో ఒకరిని చేరాలి.

ఒల్లననుమాట కర్థ మో యుత్పలాక్షి!

వలతుననుమాట గాదుగా వక్రరీతి

విధి నిషేధరూపంబు భావించియున్న

విధియ యగు వ్యంగ్య వాసనా విలసనమున

ఒల్లననే మాటకు వక్రరీతిని వలతును అని కాదుగా!? ఎందుకంటే విధి నిషేధరూపంలో ఉన్నా వ్యంగ్యార్థం భాసిస్తే విధే అవుతుంది.

వైభవం బిచ్చగించి పావనతఁ గోరి

ధర్మశీలత యర్థించి నిర్మలత్వ 

మాసపడి వీరి నలువురయందు నొకని 

వేఁడుమా చూచెదము నీవివేకశక్తి

వైభవం (ఇంద్రుని) ఇచ్చగిస్తావో!? 

శుచిత్వం (అగ్నిని) కోరతావో!?

ధర్మస్వభావం (యముని) అర్థిస్తావో!? 

నిర్మలత్వం (వరుణుని) ఆసపడతావో!?

వీనిలో ఒకరిని వరించు. నీ వివేకశక్తిని చూద్దాం."

సశేషం

మంగళం మహత్